Odpowiedzialność deliktowa a kontraktowa – czym się one różnią?

W prawie cywilnym rozróżnia się odpowiedzialność deliktową i odpowiedzialność kontraktową. Co jest ich istotą i czym się one od siebie różnią?

Odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa – różnice

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) jest zazwyczaj kojarzone z ubezpieczeniem samochodu. Właściciel pojazdu, który w momencie kolizji będzie posiadał ubezpieczenie OC, nie będzie odpowiadał swoim majątkiem za szkody wyrządzone poszkodowanemu. Warto jednak wiedzieć, że obowiązek zakupu OC dotyczy nie tylko właścicieli samochodów – posiadanie tej polisy jest wymagane również od radców prawnych i adwokatów, lekarzy czy architektów. OC wykupują również biura rachunkowe czy brokerzy ubezpieczeniowi.

Odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa to dwa reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej. Mimo że mają one cechy wspólne, to różnią się istotnymi szczegółami. Najważniejsze z nich to: powód (przyczyna), dla której doszło do szkody, oraz rodzaje roszczeń, z którymi może wystąpić poszkodowany. W przypadku odpowiedzialności deliktowej jest ona szersza, chociaż wiąże się z koniecznością wykazania winy.

Na czym polega odpowiedzialność cywilna deliktowa?

Od odpowiedzialności kontraktowej należy odróżnić odpowiedzialność deliktową. Czym jest odpowiedzialność deliktowa i kiedy można o niej mówić? Odpowiedzialność deliktowa wynika z deliktu, czyli czynu niedozwolonego (działania, zaniechania) – takiego, który powoduje powstanie szkody. Przepis kluczowy dla odpowiedzialności cywilnej deliktowej to art. 415 kodeksu cywilnego: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.

Aby mówić o odpowiedzialności deliktowej, musi zostać wyrządzona szkoda – uszczerbek w dobrach osoby poszkodowanej. Wspomniana szkoda musi być wynikiem zdarzenia, czyli między szkodą a zdarzeniem musi istnieć związek. Tylko wówczas można mówić o odpowiedzialności cywilnej deliktowej – sprawca staje się dłużnikiem, z kolei poszkodowany (wierzyciel) może ubiegać się m.in. o odszkodowanie.

Odpowiedzialność deliktowa – rodzaje

W przypadku odpowiedzialności cywilnej deliktowej wyróżnia się odpowiedzialność na zasadzie winy, odpowiedzialność na zasadzie ryzyka i odpowiedzialność na zasadzie słuszności.

Odpowiedzialność deliktowa na zasadzie winy

Przy odpowiedzialności deliktowej na zasadzie winy, poszkodowany musi udowodnić, że sprawca odpowiada za szkodę. Dla odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia to, czy szkoda jest umyślna, czy nieumyślna. Wyłączenie odpowiedzialności deliktowej ma miejsce, gdy odpowiedzialny za szkodę jest małoletni (osoba, która nie ukończyła 13 roku życia) lub osoba niepoczytalna.

Odpowiedzialność deliktowa na zasadzie ryzyka

Odpowiedzialność deliktowa na zasadzie ryzyka charakteryzuje się tym, że poszkodowany nie musi udowadniać winy, z kolei sprawca nie wyrządził szkody w sposób bezpośredni. O tym rodzaju odpowiedzialności deliktowej można mówić m.in. wówczas, gdy szkodę wyrządził pracodawca – odpowiadać za nią będzie przełożony.

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności

Jeszcze innym rodzajem odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność deliktowa na zasadzie słuszności. W tym przypadku sprawca nie ponosi winy – odpowiada np. ze względu na brak właściwego nadzoru nad należącym do niego zwierzęciem, które spowodowało szkodę w cudzym majątku.

Odpowiedzialność deliktowa – przykłady

Analogicznie jak w przypadku odpowiedzialności kontraktowej można wskazać kilka przykładów odpowiedzialności deliktowej:

Przykład 1: Zleciłeś ocieplenie i wykonanie elewacji domu wybranej firmie. Ta, aby zrealizować zlecenie, ustawiła rusztowanie, z którego spadły narzędzia na przejeżdżający poniżej pojazd. Firma ponosi odpowiedzialność deliktową – musi naprawić szkodę.

Przykład 2: Twoje dziecko bawiło się piłką przed budynkiem. W wyniku niefortunnego uderzenia piłka trafiła w okno sąsiada. Za wybicie szyby odpowiadasz ty – jako rodzic.

Przykład 3: Z budynku, którego jesteś właścicielem, oderwała się rynna – spadła ona na zaparkowany obok budynku samochód. Ponieważ to ty jesteś odpowiedzialny za stan budynku, odpowiadasz również za zniszczenie auta.

Czym jest odpowiedzialność cywilna kontraktowa?

Przez odpowiedzialność kontraktową rozumie się odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Podstawę prawną tej odpowiedzialności stanowi art. 471 kodeksu cywilnego – „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Wynika z tego, że o odpowiedzialności kontraktowej można mówić wyłącznie w relacjach między wierzycielem a dłużnikiem.

Aby dochodzić odszkodowania, wierzyciel musi udowodnić, że dłużnik np. nie dochował należytej staranności i w rezultacie wykonał powierzoną mu pracę w sposób nienależyty. Jeżeli to zrobi, to przysługuje mu zarówno odszkodowanie za poniesione straty, jak i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do szkody.

Odpowiedzialność kontraktowa – przykłady

Kiedy w praktyce można mówić o odpowiedzialności kontraktowej? Oto kilka przykładów:

Przykład 1: Podpisałeś umowę z firmą, której powierzyłeś położenie paneli w salonie. Wykonawca wykonał pracę, ale niezgodnie ze sztuką – brak dylatacji powoduje, że panele miejscami się wybrzuszają. W tej sytuacji firma nienależycie wykonała zlecenie.

Przykład 2: Oddałeś samochód do warsztatu samochodowego, bo zdarzyło ci się zatankować niewłaściwe paliwo. Niestety, fachowcy ograniczyli się wyłącznie do spuszczenia paliwa z baku. O tym, że układ paliwowy nie został przeczyszczony, dowiedziałeś się dopiero po uszkodzeniu silnika.

Przykład 3: Firma, która miała ocieplić dom i wykonać jego elewację, pozostawiła nieestetyczne zacieki. Jako właściciel domu, który zlecił wykonanie tych prac, masz prawo do odszkodowania – wykonawca odpowiada na zasadzie odpowiedzialności cywilnej kontraktowej.