Transport substancji niebezpiecznych – definicja, zasady, wymogi

Każdego dnia firmy transportowe podejmują się przewozu różnych towarów. Szczególne wymogi muszą przy tym spełnić podmioty oferujące transport substancji niebezpiecznych. Czym są substancje niebezpieczne i jak należy je przewozić?

Czym są substancje niebezpieczne w transporcie?

Najprościej mówiąc, za substancje niebezpieczne w transporcie uznaje się te substancje, z którymi styczność oznacza zagrożenie zdrowia czy życia człowieka lub niebezpieczeństwo dla środowiska naturalnego. Z tego względu przewożenie takich substancji jest regulowane, a podstawowym dokumentem jest międzynarodowa konwencja dotycząca drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych – w skrócie ADR.

W tekście konwencji znajduje się definicja towarów niebezpiecznych, która brzmi następująco: „Towary niebezpieczne oznaczają materiały i przedmioty, których przewóz na podstawie ADR jest zabroniony, albo jest dopuszczony wyłącznie na warunkach podanych w ADR”. Zgodnie z treścią ADR, wyróżnia się dziewięć klas towarów niebezpiecznych. Są to:

• Klasa 1 – materiały wybuchowe i przedmioty z materiałami wybuchowymi,
• Klasa 2 – gazy,
• Klasa 3 – materiały zapalne ciekłe,
• Klasa 4.1-4.3 – odpowiednio: materiały zapalne stałe, materiały samoreaktywne, materiały polimeryzujące i materiały wybuchowe stałe odczulone; materiały podatne na samozapalenie; materiały wydzielające w zetknięciu z wodą gazy palne,
• Klasa 5.1-5.2 – odpowiednio: materiały utleniające, nadtlenki organiczne,
• Klasa 6.1-6.2 – odpowiednio: materiały trujące; materiały zakaźne,
• Klasa 7 – materiały promieniotwórcze,
• Klasa 8 – materiały żrące,
• Klasa 9 – różne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Umowa ADR przewiduje podklasy dla poszczególnych klas, w których zgrupowane zostały materiały. W dokumencie tym znajdują się też definicje poszczególnych substancji niebezpiecznych. Przykładowo gazem – zgodnie z ADR – jest materiał, który w temperaturze 50 st. C ma prężność par większą niż trzy bary lub jest całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20 st. C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa.

Jakie stosuje się oznakowanie substancji niebezpiecznych w transporcie?

Każda niebezpieczna substancja czy produkt posiada własny, czterocyfrowy numer UN, który pochodzi z Przepisów modelowych ONZ. Przykładowe oznaczenia materiałów to:

• UN 1090 – aceton,
• UN 1133 – kleje,
• UN 1139 – farby ochronne,
• UN 1202 – olej napędowy do silników diesla,
• UN 1266 – wyroby perfumeryjne,
• UN 1863 – paliwo lotnicze,
• UN 1978 – propan.

Takie oznakowanie substancji niebezpiecznych w transporcie to jednak nie wszystko. Aby informować o zagrożeniu, wykorzystuje się także nalepki z piktogramem. Umieszcza się je zarówno na poszczególnych towarach, jak i cysternach czy samochodach, którymi są one przewożone. To informacja dla uczestników ruchu drogowego.

Oznakowanie substancji niebezpiecznych w transporcie odbywa się także poprzez zastosowanie znormalizowanej tablicy ADR. To pomarańczowa tablica odblaskowa o wymiarach 40 na 30 cm, która zawiera:

• numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa (HIN) – dwie lub trzy cyfry w górnej części tablicy, przy czym pierwsza cyfra charakteryzuje substancję (czy jest to np. gaz i jakie ma działanie), druga lub druga i trzecia doprecyzowują działanie substancji i jego nasilenie,
• numer rozpoznawczy materiału (UN) – cztery cyfry w dolnej części tablicy.

Przykład 1: Tablicę zawierającą numery 33/1203 stosuje się do oznaczenia transportu benzyny. Pierwsza cyfra 3 wskazuje na zapalność cieczy (par) i gazów, druga na ciecz łatwo zapalną (temperatura zapłonu niższa od 23 st. C). Z kolei 1203 to oznaczenie UN – benzyna (węglowodory ciekłe o temperaturze zapłonu niższej niż 21 st. C).

Przykład 2: Tablicą zawierającą numery 23/1965 oznacza się transport mieszaniny węglowodorów (gazów skroplonych). Cyfra 2 to emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną, a 3 to gaz palny. 1965 to oznaczenie UN – mieszaniny węglowodorów (gazów skroplonych), mieszaniny A, AO, AI, B i C.

Jak wygląda transport niebezpiecznych substancji?

Aby ograniczyć różne ryzyka, które są charakterystyczne dla transportu towarów i substancji niebezpiecznych, umowa ADR dokładnie precyzuje m.in.:

• wymagania dotyczące konstrukcji i badań opakowań (w tym naczyń ciśnieniowych, pojemników aerozolowych, dużych pojemników) dedykowanych do przewozu określonych grup towarów niebezpiecznych,
• zasady dotyczące załadunku, rozładunku i manipulowania ładunkiem,
• wymagania odnośnie do szkolenia załóg, które dokonują transportu substancji niebezpiecznych,
• ograniczenia w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych przez tunele drogowe,
• wymagania dotyczące konstrukcji i dopuszczenia pojazdów, którymi będą transportowane substancje niebezpieczne.

Powyższe środki ostrożności to jednak nie wszystko – nie bez znaczenia jest też doświadczenie kierowcy pojazdu przewożącego substancje niebezpieczne. Dodatkowo od 2003 r. każda firma w Polsce oferująca przewóz towarów niebezpiecznych ma obowiązek zatrudniać tzw. doradcę ADR.

Jakie wymogi musi spełnić kierowca ADR?

Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych precyzuje, jakie wymagania musi spełnić kierowca, który realizuje transport niebezpiecznych substancji – musi on posiadać zaświadczenie ADR. Aby otrzymać ten dokument, kierowca musi:

• ukończyć 21 lat. Wyjątkiem są kierowcy pojazdów należących do Sił Zbrojnych RP – oni też nie płacą za wydanie zaświadczenia. Jednocześnie otrzymane przez nich zaświadczenie pozwala na transport niebezpiecznych substancji wyłącznie pojazdami należącymi do wojska,
• posiadać prawo jazdy kategorii B lub C – przewóz w cysternach,
• ukończyć odpowiedni kurs ADR – początkowy (gdy ubiega się o wydanie zaświadczenia ADR po raz pierwszy) lub doskonalący (gdy ubiega się o przedłużenie zaświadczenia ADR). Lista firm, które mogą prowadzić takie kursy, jest dostępna na stronie internetowej Transportowego Dozoru Technicznego (TDT),
• zdać egzamin, którym kończy się kurs ADR zarówno początkowy, jak i doskonalący, z wynikiem pozytywnym.

Egzamin obejmuje pytania z zakresu przepisów krajowych i umów międzynarodowych dotyczących przewozu drogowego substancji niebezpiecznych.

Zaświadczenie ADR wydawane jest na okres pięciu lat. Termin ten liczy się od dnia zdania przez kierowcę egzaminu. Ważność tego dokumentu przedłuża się na okres kolejnych pięciu lat. Wydanie zaświadczenia ADR jest uzależnione od wniesienia opłaty w wysokości 50,50 zł na konto wskazane przez urząd marszałkowski.

Kim jest i jaką rolę pełni doradca ADR?

Doradca ds. bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych (tzw. doradca ADR) to osoba, która znajduje zatrudnienie w firmach oferujących nadanie lub przewóz drogowy towarów niebezpiecznych. Do obowiązków doradcy ADR należy m.in.:

• podejmowanie działań, których celem jest zapobieganie zagrożeniom związanym z przewozem towarów niebezpiecznych – może on m.in. doradzać kadrze zarządzającej firmą w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych,
• przygotowanie rocznego sprawozdania z działalności firmy w zakresie transportu towarów niebezpiecznych. Dostęp do tego dokumentu mają: kierownictwo firmy, władze lokalne, władze poszczególnych krajów,
• szkolenie pracowników przedsiębiorstwa i wprowadzanie środków, których celem jest przeciwdziałanie wypadkom.

Jak zostać doradcą ADR? Osoba zatrudniona na tym stanowisku musi posiadać świadectwo doradcy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych. O taki dokument może ubiegać się osoba, która:

• posiada wykształcenie wyższe,
• nie była skazana za przestępstwo umyślne przeciwko wiarygodności dokumentów, obrotowi gospodarczemu i bezpieczeństwu powszechnemu.
• ukończyła kurs doradcy,
• zdała egzamin przed komisją egzaminacyjną, która działa przy Dyrektorze TDT – przy czym nie później niż w terminie 12 miesięcy od ukończenia kursu.

Ile kosztuje kurs na doradcę ADR? Wydatek, z jakim muszą się liczyć osoby zainteresowane wykonywaniem tego zawodu, to 2000 zł.

Świadectwo doradcy ADR wydawane jest w drodze decyzji administracyjnej przez Dyrektora TDT. Dokument jest ważny przez okres pięciu lat, a jego ważność może zostać przedłużona. Warunkiem przedłużenia jest jednak, aby doradca ADR spełnił wymogi – np. aby w okresie ostatnich pięciu lat nie naruszył przepisów dotyczących transportu towarów niebezpiecznych.