Zatrzymanie obywatelskie – czym jest i jak powinno wyglądać?

Nie tylko funkcjonariusze policji mogą zatrzymać pijanego kierowcę – w niektórych sytuacjach również ty będziesz do tego uprawniony. Sprawdź, czym jest obywatelskie zatrzymanie i kiedy możliwe jest zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy.

 

Kiedy możliwe jest obywatelskie zatrzymanie?

Obywatelskie zatrzymanie możliwe jest na podstawie art. 243 Kodeksu postępowania karnego. Przepis ten brzmi następująco: „§ 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. § 2. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji”. Aby zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy nie zostało uznane za pozbawienie drugiej osoby wolności, konieczne jest spełnienie trzech przesłanek:

• osoba zatrzymana musi zostać ujęta na gorącym uczynku lub w pościgu, który został podjęty tuż po popełnieniu przestępstwa,
• musi zachodzić obawa ukrycia się lub niemożności ustalenia danych osoby, która ma zostać zatrzymana,
• osobę zatrzymaną należy niezwłocznie przekazać policji – nie można jej przetrzymywać czy samodzielnie wymierzać jej kary.

Najczęściej zatrzymania obywatelskie dotyczą nietrzeźwych kierowców. Zdarza się też, że zatrzymania dokonują np. okradani właściciele domów czy firm. Niekiedy przechodnie interweniują, gdy widzą niszczenie mienia publicznego przez wandali.

Jeszcze przed dokonaniem obywatelskiego zatrzymania warto skontaktować się z policją. Dzięki temu funkcjonariusze będą mogli szybko zareagować. Być może nie wystąpi też wówczas konieczność samodzielnego zatrzymania sprawcy.

Przykład: Mariusz parkuje samochód na niestrzeżonym parkingu przed blokiem. Gdy wieczorem wracał ze spaceru, zauważył, że do pojazdu włamał się złodziej. Mężczyzna dokonał obywatelskiego zatrzymania, a następnie skontaktował się z funkcjonariuszami policji, którzy prowadzą dalsze czynności w sprawie.

Obywatelskie zatrzymanie policji, np. nieumundurowanego policjanta, który popełnił wykroczenie czy przestępstwo, wygląda analogicznie.

 

Kto i jak może dokonać obywatelskiego zatrzymania?

Odpowiedź na pytanie, kto może dokonać obywatelskiego zatrzymania, również zawarta jest w przytoczonym artykule Kodeksu postępowania karnego – obywatelskiego zatrzymania może dokonać każdy. Oznacza to, że krąg osób do tego uprawnionych nie został ograniczony wyłącznie do poszkodowanego czy świadków zdarzenia. Warto przy tym pamiętać, że obywatelskie zatrzymanie nie jest obowiązkiem, ale prawem (przywilejem). Jeżeli jesteś świadkiem przestępstwa, to nie musisz dokonywać obywatelskiego zatrzymania – wystarczy, że powiadomisz o zajściu policję.

Zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy może być utrudnione, jeżeli stawia on opór lub atakuje. Jeżeli przytrafi ci się taka sytuacja, powinieneś pamiętać, że masz prawo jedynie do obrony koniecznej.

Jak dokonać obywatelskiego zatrzymania? Przede wszystkim powinieneś zachować ostrożność. Przykładowo zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy nie może narazić na niebezpieczeństwo innych uczestników ruchu drogowego. Zamiast wykonywać niebezpieczne manewry czy spychać na pobocze pojazd jadący wężykiem, lepiej jest skontaktować się z policją i po prostu jechać za pijanym kierowcą. W ten sposób policjanci będą posiadali bieżące informacje o lokalizacji pojazdu i będą mogli zatrzymać go do kontroli.

Zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy może polegać też na uniemożliwieniu mu oddalenia się w pojeździe, np. z parkingu położonego przy sklepie czy stacji paliw. Zdarza się, że obywatelskie zatrzymanie ma miejsce na światłach. Ta chwila z reguły wystarcza, aby podejść do podejrzanego samochodu i wyjąć kluczyk ze stacyjki. Aby umożliwić innym kierowcom bezpieczne poruszanie się, konieczne będzie usunięcie pojazdu z drogi.

 

Obywatelskie zatrzymanie – jak nie narazić się na kłopoty?

Obywatelskie zatrzymanie należy traktować jako ostateczność. W razie podejrzenia, że dana osoba popełnia wykroczenie lub przestępstwo, najlepszym wyjściem jest wezwanie na miejsce zdarzenia policji. Takie podejście powinno być standardem choćby z uwagi na konsekwencje grożące za niepoprawnie przeprowadzone obywatelskie zatrzymanie. Do takich konsekwencji należy zaliczyć:

• Narażenie się na zarzut pozbawienia wolności innego człowieka, gdy nie występuje jedna z przesłanek uzasadniających dokonanie obywatelskiego zatrzymania. Wówczas osoba, która bezprawnie dokonała obywatelskiego zatrzymania, może usłyszeć zarzut. Pozbawienie wolności innego człowieka jest zagrożone karą pozbawienia wolności do pięciu lat.
• Odpowiedzialność finansową. Osoba, która dokonała nieuzasadnionego obywatelskiego zatrzymania i swoim działaniem doprowadziła do zniszczenia mienia, będzie musiała z własnej kieszeni pokryć spowodowane szkody.

W czasie obywatelskiego zatrzymania dojść może też do przekroczenia granic obrony koniecznej. Czy w tej sytuacji będziesz mógł liczyć na niższą karę z uwagi na okoliczności? Kodeks karny przewiduje, że w razie przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.

 

Warto wiedzieć, że osobie zatrzymanej nie przysługuje obrona konieczna. Oznacza to, że nie powinna ona stawiać oporu, ale zaczekać na policję i dopiero wówczas wyjaśnić zasadność obywatelskiego zatrzymania.

Konstrukcja przepisów powoduje, że dokonując obywatelskiego zatrzymania, warto upewnić się, że zachodzą przesłanki sprecyzowane w Kodeksie postępowania karnego. W przeciwnym razie konsekwencje decyzji o podjęciu obywatelskiego zatrzymania mogą być poważne.

 

Obywatelskie zatrzymanie a odszkodowanie z OC

Zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy nie zawsze musi przebiegać bezproblemowo. Kierowca znajdujący się pod wpływem alkoholu może być agresywny i np. uszkodzić twój pojazd. Czy wówczas będzie ci się należeć odszkodowanie? To zależy – jeżeli kierowca, którego próbujesz zatrzymać:

• Staranuje twój pojazd swoim autem – będziesz miała prawo do odszkodowania z polisy OC sprawcy. Taka sytuacja zostanie przez ubezpieczyciela potraktowana analogicznie jak kolizja czy wypadek drogowy.
• Nie będzie chciał zjechać np. na pobocze drogi, a ty staranujesz jego pojazd swoim samochodem – odszkodowanie z OC nie będzie ci przysługiwać. Pod znakiem zapytania stanie także wypłata świadczenia z AC – będzie ona zależeć od zapisów znajdujących się w twojej umowie z ubezpieczycielem.

Inaczej mówiąc, jeżeli przyczynisz się do powstania szkody podczas obywatelskiego zatrzymania, nie będziesz mógł liczyć na odszkodowanie.

Przykład: Marcin próbował dokonać obywatelskiego zatrzymania pijanego mężczyzny. Kierowca był jednak agresywny i udało mu się odzyskać kluczyki do samochodu. Po uruchomieniu auta umyślnie staranował pojazd Marcina, a następnie odjechał. Poszkodowany kierowca ma prawo ubiegać się o odszkodowanie w celu naprawy uszkodzeń.

Jesteś świadkiem przestępstwa? Pamiętaj, że obywatelskie zatrzymanie nie jest twoim obowiązkiem, ale uprawnieniem – nie musisz z niego korzystać. Jeżeli chcesz przyczynić się do ujęcia sprawcy przestępstwa, wystarczy, że skontaktujesz się z policją.